2-6-2025
Afgelopen weekend brachten we door in Bonn en Düsseldorf. Zoals altijd dacht ik in Düsseldorf aan Klaus en Thomas Dinger, de broers die speelden bij Neu! en La Düsseldorf. Over die tweede band beweerde David Bowie dat zij 'the soundtrack of the Eighties' waren. Vreemd, voor hedendaagse luisteraars hebben de drie albums bepaald geen typische 80's-sound. Aan de andere kant: erg 70's klinken ze ook niet. In het boek Future Days schrijft David Stubbs dat de excentrieke Klaus nooit helemaal de invloedrijke cultfiguur werd die hij van zichzelf poogde te maken. De broers raakten gebrouilleerd, de band viel uit elkaar en Klaus' carrière raakte behoorlijk in het slop, ondanks vruchtbare perioden in Nederland (Zeeland) en Japan. Veel meer dan Neu! en Kraftwerk is La Düsseldorf vergeten. Nergens in de stad kon ik een cd of lp van de band kopen. Er is een Goethe- maar geen Dinger-museum. Klaus en Thomas zijn overleden (in 2008 en 2002 respectievelijk). Hun eerste album, één groot speels loflied op de stad, wordt helaas steeds minder vaak gedraaid. 'Düsseldorf, Düsseldorf, unsere Heimat am Rhein!'

16-5-2025
'I contain multitudes' schreef Walt Whitman, en dat geldt voor ons allemaal. Iemands identiteit is altijd een amalgaam van uiteenlopende kenmerken. Paradoxaal genoeg zijn we blinder voor onze eigen identiteit, naargelang we meer van die kenmerken in onze omgeving herkennen. Dat wil zeggen, als je identiteit vanzelfsprekend is en nooit wordt bevraagd, blijft ze impliciet, bestaat ze niet als identiteit. Pas wanneer de omgeving zich van ons onderscheidt door (een laag van) onze identiteit als gemarkeerd te behandelen, worden we ons bewust van wie we zijn. Wat dat betreft is mijn verhuizing naar België leerzaam geweest: voor het eerst was ik 'een Hollander', ook als ik me zo niet wilde profileren. Door die ervaring heb ik beter leren begrijpen hoe discriminatie en racisme werken, en waarom identiteitspolitiek voor velen geen keuze maar een realiteit is.

14-5-2025
In februari 2024 schreef ik in De Standaard dat hoofddoeken moeten worden toegestaan in het onderwijs. (Helaas zette de krant er een titel boven die de lading niet goed dekt.) Moslimmeisjes scoren geregeld slecht voor leesvaardigheid, door een 'gebrek' aan algemene kennis. Mijn conclusie: het is belangrijk dat ook deze leerlingen rolmodellen voor het bord hebben. Vandaag gingen mijn lessen in het zesde jaar over redeneren en debatteren: meningen, argumenten, feiten, bronnen. De leerlingen mochten een eigen stelling voor de klas verdedigen. Meerdere moslimmeisjes én -jongens verdedigden het pro-hoofddoekenstandpunt en deden dat met verve. Het zat ze duidelijk hoog, na afloop leken ze opgelucht.

13-5-2025 
Onze Palestijnse vriend M. en zijn vrouw S. wonen in Leuven, maar hun families zitten gevangen in Khan Younis. Hun huizen zijn kapotgebombardeerd. Er is steeds minder eten. Groenten verbouwen lukt niet, de grond is uitgeput. M. vroeg me of ik een brief kon opstellen aan de ambassades van Europese landen, met een verzoek om evacuatie. 'Welke landen?' vroeg ik. 'Allemaal,' antwoordde hij. ChatGPT schreef op mijn commando een brief en vertaalde die in zes talen. Deze zin sprong eruit: 'Wij vertrouwen op het morele leiderschap en het menselijk engagement van uw land.' 'We believe in your country's moral leadership and commitment to human dignity.' 'Nous croyons profondément en l’engagement moral de votre pays pour la dignité humaine.'  'Wir vertrauen auf die moralische Haltung Ihres Landes.' 'Confidiamo nella sensibilità e nell’impegno morale del Suo Paese per la dignità umana.' 'Vi litar på ert lands engagemang för mänsklig värdighet.' 'Confiamos en el compromiso de su país con la dignidad humana.' Waarom deze zin? Het was de enige die niet waar was.

12-5-2025
Vorige week las ik met mijn leerlingen het verhaal 'Een stokoude heer met enorme vleugels' van Gabriel Garcia Marquez. Eén jongen was er duidelijk van onder de indruk: 'Het is net een soort film. Als het een film wás, zou ik hem kijken'. Ik vermoedde dat hij zojuist op zeventienjarige leeftijd (laat, maar toch ook vroeg) het plezier van lezen had ontdekt, en dat hij versteld stond van de beelden, kleuren en geluiden die zijn geest moeiteloos tevoorschijn toverde – 'een soort film'. Vandaag nam ik mijn hardcoverbundel met Marquez' verhalen voor de jongen mee. 'Hier, mag je houden,' zei ik. Met grote ogen nam hij het verbleekte tweedehandsboek in ontvangst.

11-5-2025
In een stad ben je thuis als (1) je er een stamkroeg hebt, (2) je de lokale tong direct herkent en (3) de zwervers bij ieder bezoek weer een beetje ouder zijn geworden.

2019

30-11-2019
Wanneer ik aan het einde van een benauwde zomeravond even in de deuropening blijf staan, om van de schoonheid van de regen te genieten, terwijl op de bovenste verdieping van het gebouw in mijn kamer de laptop onder het wijd geopende raam ligt nat te regenen, dan is dat nog altijd winst: de esthetische ervaring is het banale verlies van het technologische apparaat meer dan waard.
 
29-11-2019
Wie veel aan het verleden denkt, gaat vandaag als een herinnering zien. Wie vervolgens te lang over vandaag nadenkt, gaat ook het directe heden als een vervlogen moment beschouwen. En wie zelfs daar dan weer te lang bij stilstaat, wordt krankzinnig – of katholiek.
 
28-11-2019
We beleven onze vroegste jaren zonder ze als mooi te ervaren, en die oordeelloosheid is exact wat ze mooi maakt. Een goede jeugd is dus altijd een bron van melancholie; we hebben haar nooit gehad, of we verlangen ernaar terug.
 
27-11-2019
Het mooiste aan geluk is haar onvoorspelbaarheid. Net als bij de verfrissende bui op een warme dag weten we ook van het geluk niet waar het vandaan komt, of waarom het uitgerekend nu de kop op steekt. Gelukkig hoeven we dat ook niet te weten: het enige dat het geluk van ons verlangt, is dat we ons laten natregenen.
 
26-11-2019
Zijn grote verdriet is dat hij niet wordt gezien, dus kijkt hij zelf maar naar zichzelf. Is dat nog narcisme te noemen?
 
25-11-2019
Zolang je verlegen wordt van de onbezonnen hoffelijkheid van kinderen, ben je gezond.
 
24-11-2019
Boeken zijn bij uitstek symbolen van initiatie: de kaften zijn als poorten, de letter-, woorden- en zinnencombinaties als een geheimtaal, de hoofdstukindeling en -titels als ontcijfersleutels. Een boekenkast is een verzameling mysterieuze, hogere werelden. Lezers zijn vrijmetselaars.
 
23-11-2019
Wat klinken onze allerdiepste wensen en geheimen alledaags wanneer we deze eens uitspraken – of zijn het wel echt onze allerdiepste wensen en geheimen?
 
22-11-2019
Het enige onrecht dat even ernstig en onvermijdelijk is als de dood, is het leven.
 
21-11-2019
De fanatiekste feestgangers hebben dikwijls ook de droevigste harten; zingend slaan ze een arm om je heen en smeken je nog een laatste te drinken samen, maar ze stellen het slapen vooral uit niet omdat de avond zo mooi, maar omdat de ochtend zo lelijk is.
 
20-11-2019
Over het leven moeten we praten zoals we als jonge vrienden op de terugweg naar huis over een vechtpartij bleven napraten, alsmaar herhalend wat er is gebeurd, overstuur nog van woede en sensatie maar trots op elkaars moed.
 
19-11-2019
Als kind vertrouwen we op de wind en vliegen we zonder met onze vleugels te slaan. In de volwassenwording zien we pas goed hoe diep de wereld is waarboven we zweven, en worden we plotseling duizelig. We beginnen paniekerig met onze armen te wapperen en durven daar nooit meer mee op te houden.
 
18-11-2019
Alleen vrienden en vreemden zwijgen op de juiste momenten.
 
17-11-2019
Soms is het nodig en verfrissend om het pad dat je bewandelt in gedachten terug af te lopen naar het beginpunt; vooral omdat je dan ziet hoe klein de beslissing destijds leek, waardoor je nu al zo lang door deze regionen reist.
 
16-11-2019
Om andermans compassie en waardering te winnen moet je niet pronken met je talenten, maar interesse tonen in de talenten van de ander. Het moment voor jouw talenten komt vanzelf – en zo niet, dan hadden ze in eerste instantie nooit vruchtbare grond gevonden in die ander.
 
15-11-2019
In gedachten het leven tot stilstand willen brengen om het van alle kanten te bekijken voelt alsof we een langsrijdende sneltrein met onze blote handen proberen te stoppen.
 
14-11-2019
Wie zichzelf wil doorgronden moet vooral geen autobiografie op schrift stellen. Veel beter is het om in zo'n geval een biografie over je buurman te schrijven.
 
13-11-2019
Van de wereld als geheel is het uiterst vreemd om te zeggen: ‘Hoe uitzonderlijk dat zoiets bestaat!’ – maar van een zwaan, een zonsopkomst of het slapende gezicht van je geliefde is het al veel minder vreemd. Maar zeggen we in onze verbazing over één fenomeen niet impliciet tóch ook iets over de hele wereld? ‘Hoe uitzonderlijk dat er zoiets als een zwaan bestaat’ betekent immers ook ‘Hoe uitzonderlijk dat er een wereld is waarin zwanen bestaan.’
 
12-11-2019
Laat je briljantste gedachten eerst een paar dagen rijpen: vaak zal dan blijken dat ze lang zo briljant niet zijn.
 
11-11-2019
Hoe veel en intens je ook nadenkt over de christelijke leer, je zult er uiteindelijk achter komen dat al je bevindingen, zelfs degene waarbij je aanvankelijk schrikt van de diepte die erachter schuilgaat, al eeuwenlang in de dogma’s en sacramenten omsloten liggen.
 
10-11-2019
In onze fotoalbums van vroeger vinden we maar geen afbeeldingen van al die kleine, alledaagse objecten die we vandaag zo missen, en die ons zo’n groots gevoel van weemoed bezorgen wanneer we eraan denken – en zie, precies dezelfde fout maken we keer op keer in het heden, wanneer we niet goed kijken.
 
9-11-2019
De spiegel is het onoverstijgbare toppunt van de abstracte kunsten.
 
8-11-2019
Probeer eens een droom op te schrijven die je niet werkelijk hebt gedroomd, maar die wel datzelfde gevoel teweegbrengt. Je zult zien dat een dergelijke droom, dat werkelijk reële dromen, haast niet te verzinnen zijn. Net zo kun je de inhoud van het christelijke geloof, met al haar dogma’s, niet verzinnen.
 
7-11-2019
Hoe anders zouden alle grote religieuze en filosofische denkers hebben gedacht, indien ze daadwerkelijk in de hoofden en harten van de mensen konden kijken!
 
6-11-2019
Omarm je naasten vooral wanneer je je voor hen schaamt, wanneer je hen afstotelijk of wanstaltig vindt – dat zijn de momenten waarop je je liefde voor hen moet bewijzen voor jezelf.
 
5-11-2019
De hartstocht waarmee we een overtuiging uiten heeft maar al te vaak niets van doen met de inhoud van de overtuiging, maar vooral met de mate waarin we de ander willen overklassen – met onze trots dus.
 
4-11-2019
Ik schrijf deze notities in de meervoudsvorm omdat de eenzaamheid van het enkelvoud te hol klinkt – en dat is niet alleen een belangrijk inzicht over mezelf, maar ook over de geschiedenis van de filosofie.
 
3-11-2019
Alsof we in een reusachtige galerij vol met bedekte schilderijen uitgerekend het schilderij blootleggen waar we zelf op staan afgebeeld, met datzelfde schilderij in onze handen – zó is het heden.
 
2-11-2019
In de kern van ons wezen verschillen we nagenoeg niets van elkaar; wie ten diepste in zichzelf heeft geschouwd, heeft dus in de zielen van alle mensen gekeken, en kan daarom als gids dienen voor zij die innerlijk blind zijn.
 
1-11-2019
Wanneer we pijnlijk worden geconfronteerd met onze eigen slechte eigenschappen, vluchten we vaak in hedonistische gedachteloosheid. Een sobere levenshouding bevordert ons karakter omdat ze deze vluchtpogingen onderschept – als we niet langer van ons slechte zelf kunnen wegrennen, moeten we wel veranderen om onszelf te kunnen blijven respecteren.
 
31-10-2019
Een degelijk gesprek is als een bouwwerk: eerst de fundamenten, dan het exterieur, vervolgens het meubilair en daarna pas de mensen.
 
30-10-2019
Zoals de adelaar geen hoogtevrees kent, zou de mens geen dieptevrees moeten kennen.
 
29-10-2019
Wat we in Christus haten is zijn nederigheid – want die herkennen we maar al te goed.
 
28-10-2019
We willen onszelf doorgronden, maar maken telkens de fout dat we heel geconcentreerd naar onszelf kijken met onze eigen ogen; veel leerzamer is het om naar onszelf te kijken door de ogen van onze omgeving. 
 
27-10-2019
Van binnen lijkt de oogst van onze zelfverbetering altijd schaars, maar zodra we naar buiten treden en zien hoe onze dierbaren kunnen leven van wat wij vanuit onszelf voortbrengen, zien we pas hoe rijk we zijn.
 
26-10-2019
Wie vergeeft is een Verlosser – ook voor zichzelf.
 
25-10-2019
Wie wil ontsnappen aan de weemoed moet over de tijd rennen zoals sommige hagedisjes over het water: zo vlug, dat je gedachten de kans niet eens krijgen om in het verleden weg te zakken.
 
24-10-2019
Het zijn altijd de mogelijke levens die ons melancholisch stemmen; alsof we op de drempel van een immens paleis staan, waarvan we desalniettemin weten dat we het nooit zullen binnengaan. We voelen aan dat deze pracht en praal uiteindelijk toch niet voor ons zijn weggelegd, omdat we ze niet graag genoeg willen. Slechts de dagdroom ontroert ons – een stap naar binnen zou dan ook de diepste deceptie betekenen.
 
23-10-2019
Niets brengt ons zo dicht tot onszelf als een stille tong en twee luisterende oren; vooral wanneer daarachter de oordeelvrije zachtmoedigheid schuilgaat die eigen is aan begripvolle geesten. Wil je mensen helpen, leef dan in de schaduw maar met de diepste aandacht voor je omgeving, en vergaar zo een nederige wijsheid waarin anderen hun doen en laten weerspiegeld zien. Wees als een Alyosha tussen de Dimitris en Ivans van deze wereld.
 
22-10-2019
Wat de tijd zo genadeloos maakt is dat we de toekomst als een weidse vlakte van eindeloze middagen beschouwen, terwijl de dag van vandaag aan onze dromende geesten voorbij flitst. We liggen als Oblomov op onze sofa te peinzen, starend naar de wegtikkende tijd op de klok, en we verzuchten met hem: 'Wanneer moet ik dan leven? Wanneer moet ik dan leven?'
 
21-10-2019
Tot nu waren de wetten van het denken vooral ook die van het schrijven. De boeken waarin we hardop nadachten moesten gehoorzamen aan de begrenzingen van rollen en kaften – en zo werd ook onze denkwereld beteugeld. Wat zal de grenzeloosheid van het internet betekenen voor het denken? Waarschijnlijk niet veel goeds: de dikste boeken hebben immers steevast de meeste verwarring gesticht.
 
20-10-2019
Door veel naar de opera, de bioscoop en het theater te gaan, ontwikkelen we onze mensenkennis, maar het waarlijk scherpe oor of oog heeft genoeg aan een stille zucht, een vlugge oogopslag of een gemompeld woord van de ander, om in diegene een volledige wereld van innerlijke dramatiek te herkennen.
 
19-10-2019
De meeste ambities hebben tot doel dat we ons van de anderen onderscheiden. Met de oprechte ambitie om een goed mens te willen zijn is het precies andersom: daarvoor moeten we immers naar de ander toe. Een liefdevol mens zijn maar nooit de eerste stap zetten, dat is als zakken vol goud meenemen naar een bergtop, waar het niets waard is.
 
18-10-2019
Indien we het mystieke definiëren als het contact tussen de mens en andere werelden, dan is de liefde volmaakt mystiek. Het innerlijk van de ander ligt immers even onbereikbaar ver in de werkelijkheid als God onbereikbaar ver daarbuiten ligt. De mysticus wil afstanden overbruggen: in de liefde is die afstand horizontaal, in het geloof is ze verticaal.
 
17-10-2019
Hardop praten over een trauma helpt bij de verwerking doordat de patiënt tijdens het praten van onderaf (fonemen) het onverwerkte leed heropbouwt naar boven toe, naar de oppervlakte (syntaxis), en op die manier voor zichzelf het trauma als het ware ordent en inzichtelijk maakt – en verwerkt.
 
16-10-2019
Omdat we onszelf zo graag willen verbeteren en dat helaas maar zelden lukt, zijn onze principes vaak tegenovergesteld aan onze karaktereigenschappen.
 
15-10-2019
Dat in ons wat het diepst doordrongen is van onschuld doet het meeste pijn.
 
14-10-2019
Door onze ijdelheid is de eigen ziel als rul zand, dat uit zichzelf weer terug glijdt, telkens wanneer we erin proberen te graven. Wie de ondeugden en zwakheden van het eigen karakter onder ogen durft te komen, maakt zijn ziel 'nat', zodat het zand solider wordt en het gemakkelijker is de bovenste lagen weg te scheppen en de donkere, diepere lagen bloot te leggen.
 
13-10-2019
We zijn een stelsel van knokige botten, kwabbige ingewanden en een muffige huid, dat bekroond is met een meurende schedelpan met daarin een grijzige, glimmende brei. Welke gedachten daar ook uit opborrelen, veel soeps kunnen ze niet zijn – tenzij ze worden beoordeeld door dezelfde grijze brei die hen voortbracht: dan geeft die ze ronkende namen als 'filosofie' en 'wetenschap'.
 
12-10-2019
Ogenschijnlijk bestaat de volmaakte moraliteit erin alle mensen als gelijken te beschouwen. Het gevaar van die gedachte is echter dat de menselijke waardigheid zo dreigt te devalueren en tot een holle frase vervalt. Wie dat wil voorkomen, zonder onderscheid tussen de waarde van anderen te maken, moet alle mensen verheffen, behalve zichzelf. Dat is de kern van de christelijke moraal.
 
11-10-2019
Om het wonderbaarlijke van de wereld te begrijpen moeten we haar mogelijkheid en haar bestaan los van elkaar denken. Dat wil zeggen, als deze wereld wel mogelijk was geweest en toch niet bestaan had, zou het wonder niet zijn geschied. Niet dat er iets is en niet niets, maar dat de wereld mogelijk is en ook nog eens daadwerkelijk bestaat, is het ware wonder.
 
10-10-2019
De wraakzuchtige wil zijn omgeving geweld aandoen en kan daarmee pas ophouden wanneer zijn woede is gedoofd; maar aangezien er vormen van woede bestaan die onblusbaar zijn, willen sommigen de hele wereld vernietigen. Vaak draait dat verlangen uit op zelfmoord. Het verstand moet ons zeggen: begin niet aan de wraak, want ze zal nooit eindigen, of direct.
 
9-10-2019
Wanneer we ons voorstellen hoeveel leed, pijn en angst we een ander mens in vijf minuutjes tijd kunnen berokkenen, en we proberen ons vervolgens het tegenovergestelde, goede equivalent van deze extremiteit voor te stellen, dan pas dan zien we hoeveel werk er voor ieder van ons is weggelegd, hier en nu, om uit het leven te halen wat er aan moois erin zit.
 
8-10-2019
Net als zinnen zijn melodieën een soort gebaren met betekenis. Wanneer we verschillende lettergrepen beklemtonen, heeft dat invloed op de hele zin; datzelfde effect merken we wanneer we in een melodie de lengte, hoogte of volume van een bepaalde noot of passage accentueren. Dirigeren is de uitbeelding van muzikale prosodie.
 
7-10-2019
Dat alle pogingen om de hemel op aarde te brengen ons de hel heeft opgeleverd, komt doordat de hemel aan niemand kan worden opgedrongen. Met de hel is dat echter geen enkel probleem.
 
6-10-2019
Een trots en ijdel hart, dat onophoudelijk erkenning en bevestiging van de ander zoekt, is als een slecht gebouwde motor: het gebruikt meer brandstof dan nodig is om daar te geraken waar het wil zijn.
 
5-10-2019
Zoals gebaren en gezichtsuitdrukkingen beter dan woorden de menselijke emoties uitbeelden, zo zijn kunstwerken en religieuze rituelen helderdere expressies van het mysterie van ons bestaan dan metafysica en wetenschap.

4-10-2019
Krampachtige ambitie, die slechts gebruikt wordt om een tekortkoming te maskeren, valt te herkennen aan een gebrek aan passie – en hoe vaak is niet exact dát gebrek de tekortkoming die de ambitieuze persoon angstvallig tracht te verbergen!

3-10-2019
Een roman moet als een vergiftigde maaltijd zijn: pas wanneer de lezer nog uitgebreid zit te schrokken maar zijn bord bijna heeft leeggegeten, mag hij doorkrijgen dat hij de fatale druppel al heeft doorgeslikt.

2-10-2019
Door te zwijgen en niet te oordelen (zoals Christus in de film Bad Lieutenant), toont de heilige dat de onverbeterlijke zondaar, die om de zoveel tijd dezelfde dwalingen komt opbiechten, in een tredmolen loopt in plaats van over een pad; in die zin is de heilige 'via et veritas et vita'.

1-10-2019
Gestaltpsychologie voor symboolblinden (iemand leren om te ‘zien als’). Toon de symboolblinde de eend/konijn-tekening van Jastrow. Toon hem daarna de Vaas van Rubin. Eindig met een willekeurige foto van een moeder met kind en leg daarnaast een icoon van Maria met Zoon.

29/30-09-2019 Blog
De afgelopen twee maanden schreef ik voor dit blog iedere dag een tekst van 200/300 woorden. (Scroll naar beneden om alle teksten terug te lezen.) In verband met een toenemend en nijpend tijdtekort zal ik dit blog per 1 oktober anders invullen, al weet ik nog niet helemaal hoe. Wellicht beperk ik de teksten heel eenvoudig tot 100 woorden, noteer ik hier iedere dag een aforisme of gedachte, of plaats ik columns van dezelfde lengte als ik tot nu toe heb geschreven maar dan op minder regelmatige basis.
 
28-09-2019 Hermesvleugels
Hardlopen heeft veel weg van een ritueel. Door het ritmisch kloppen van mijn voetzolen raakt mijn lichaam in een bedwelmende cadans. Naarmate ik vaker en langer ren, kan ik het ritme alsmaar langer uithouden, en al gauw weet ik de roes steeds verder door te voeren, tot de cadans van staccato geleidelijk overvloeit in legato, en de gekruiste maatsoort van adem en voet een hypnotiserende werking krijgt. Als je maar lang genoeg doorrent, lijkt het vanzelf alsof je voeten de grond niet meer raken. Ik heb er graag muziek bij, het geeft mijn met hermesvleugels getooide gymschoenen extra wind. Het repetitieve tingelen van Steve Reich of het mitrailleurgekletter van Immortal vervloeien gemakkelijk met mijn voetstappen. De buitenwereld verstomt en ik zweef in een geluidsdichte zeepbel. Misschien dat marathonlopen het dichtst in de buurt kwam bij wat de Ouden zich voorstelden bij vliegen. Wie in een wereld leeft waarin skydiven en parachutespringen nog ondenkbaar zijn, en wil weten wat een zeearend ervaart wanneer hij zich van een steile rots in de armen van de wind werpt, kan twee dingen doen: of hij springt van diezelfde rots, of hij aanvaardt de wet der anatomie en creëert een menselijke, horizontale vorm van vliegen.

27-09-2019 Ontwikkeling
Deden prehistorische en/of paganistische volkeren aan onderwijs? Niet in de moderne betekenis van het woord. Het idee dat de bestemming van een mens ligt in zijn/haar geestelijke ontwikkeling zien we voor het eerst in de paideia, de Griekse aristocratische opvoeding. Via de Romeinen is dit idee in het christelijke Europa geïntroduceerd en daar voortgezet aan de universiteiten. De heidense Germanen, zum Beispiel, stonden uiteraard buiten deze traditie, en in die zin kenden ze geen onderwijs. Desalniettemin werden hun kinderen middels initiatierites, sprookjes en mythen ingeleid in de traditie van hun voorouders. Doen wij iets wezenlijk anders wanneer we plaatsnemen in de schoolbanken? Om nog verder terug te gaan: in het prachtige boek Pagan Britain speculeert Ronald Hutton over de functie van prehistorische grafheuvels. Sommige van deze ruimtes konden worden geopend en waren voorzien van een kruipgang die naar een ruimte leidde, waar de botten van voorouders werden bewaard. Hutton sluit niet uit dat kinderen bij wijze van volwassenwordingsritueel dergelijke ruimtes binnen moesten gaan om enige tijd met (de geesten van) hun voorouders door te brengen. Zulke praktijken staan mijlenver af van wat wij ‘onderwijs’ noemen, maar het is niet moeilijk om te begrijpen dat de grafheuvelbouwers in deze rituelen een ‘ontwikkeling van de jonge geest’ zagen.

26-09-2019 Kloof
Onderzoeker Elke Peters van de KU Leuven stelt vast dat de Engelse woordenschat van jongeren (10-12 jaar) uit iets meer dan 3000 woorden bestaat. De verklaring voor dit hoge aantal zijn de vele uren die de jongeren met games en op gamefora, Netflix en Youtube doorbrengen. Naar verwachting zal het niveau voor Engels van deze generatie over een aantal jaar aanzienlijk hoger liggen dan dat van vorige generaties. Goed nieuws dus, maar Peters stelde ook een minder heuglijk feit vast: ‘Er blijkt ook een grote kloof te zijn tussen de kennis van het Engels en het Frans. "Zelfs na acht jaar Franse les zijn veel van de ondervraagde leerlingen niet bekend met de tweeduizend frequentste woorden in het Frans. Wat betekent dat ze weinig kunnen doen met de taal in termen van lezen, luisteren, spreken of schrijven," luidt een van de conclusies van het onderzoek.’ Het Frans blijft achter – zeer spijtig. Maar waarom rept Peters met geen woord over het Nederlands? Vrijwel dagelijks zie ik in mijn klassen hoe beperkt de moedertaalwoordenschat van leerlingen is, en hoeveel moeite ze hebben met zelfs de kortste zinnetjes schrijven. Keken jongeren maar Nederlandse televisie en speelden ze maar Nederlandstalige computerspellen, dan zou ons een mogelijke golf van massale ongeletterdheid bespaard blijven.

25-09-2019 Unknown Warrior
De laatste keer dat ik in Londen was bezocht ik voor het eerst Westminster Abbey. Wat veruit de meeste indruk op me maakte, meer nog dan Poets Corner en de graven van Henry III, Edward III, 'Good Queen Bess' en James VI, was het monument voor 'The Unknown Warrior'. Vlak voor de kerst van 2010 verloor mijn vriendengroep de jongste in zijn gelederen, Olaf, die op 19-jarige leeftijd plotseling overleed. In Westminster Abbey, staande aan die door vuurrode rozen omlijste gedenksteen, moest ik moeite doen om niet diep ontroerd te raken bij de gedachte dat een jongen net als onze Olaf ('Een kind nog. Dag lieve jongen.'), even vroegtijdig gesneuveld, daar tussen de grootste heersers en intellectuelen uit de Britse geschiedenis lag, zonder dat iemand wist wie hij was. Ooit is deze jongen voor het laatst ontwaakt in zijn ouderlijk huis, heeft zijn moeder hem na een vluchtig ontbijt voor een laatste maal gekust en hem op het hart gedrukt voorzichtig te zijn, en is hij vertrokken – voorgoed. Wie kon toen weten dat hij slechts enkele jaren later op zijn terugweg naar Engeland gesalueerd zou worden door de hoogste militaire leiders? Wie had toen kunnen vermoeden dat koning George V hoogstpersoonlijk een krans zou leggen op deze jongen zijn doodskist? In de souvenirwinkel van de Abbey kocht ik een dun boekje over de totstandkoming van het monument, met prachtige foto's erin. Ik hoef er maar even in te bladeren of ik voel die ontroering weer. Een naamloze schooljongen die eeuwig rust tussen zijn koningen; bestaat er iets mooiers?

24-09-2019 Fastfood en architectuur
Telkens wanneer rechtse politici erop hameren dat we onze eigen cultuur niet mogen verwaarlozen (denk aan Baudet's Oikofobie blijkbaar vaste kost bij Vlaams Belang, of De Wever's pamflet over identiteit), verrijzen voor mijn geestesoog al die hoogtepunten der Europese architectuur in de stadscentra der Lage Landen, waarin kinderen zich volstoppen met Amerikaanse vettigheid. Gisteren heeft de Burger King haar eerste vestiging in Leuven geopend, in een monumentaal pand aan het einde van de Bondgenotenlaan, pal tegenover de majestueuze kont van de Sint-Pieterskerk. Op Wikipedia lees ik het volgende:  'In 1863 werd [de Bondgenotenlaan] doorgetrokken tot bij de Grote Markt. Men wou zo het stadhuis beter doen uitkomen.' Dat laatste is gelukt, maar wordt nu dus weer grondig tenietgedaan. Ik vraag me af of de Leuvense stratenmakers in 1863 even vlijtig aan het werk waren getogen als ze hadden geweten dat bijna anderhalve eeuw later diezelfde laan onderdak zou bieden aan bedrijven van heinde en verre die hier zonder enig verantwoordelijkheidsbesef hun vet aan de Vlaamse kinderen komen voederen. Volgens sommigen verraden wij de tradities van onze voorouders, en daar valt wat voor te zeggen. Maar vanwaar toch die selectieve verontwaardiging ('het is de schuld van de moderne kunst!') bij de rechterkant van het politieke spectrum? Ik denk dat ik het wel weet: de oikofobie-prietpraat dient als schaamlap voor de eigen xenofobie.

23-09-2019 Complex humanisme
In de Knack stond een interview met de bevlogen Rob Riemen, cultuurcriticus en oprichter van Nexus. Ik had nog nooit van hem gehoord en was het niet met alles eens dat hij in het interview zei, maar vond het desalniettemin een verademing om een intellectueel zonder angst om oubollig te klinken te horen verzuchten: 'En dan dat vreselijke internet! (...) De rúst! De rúst om te lezen, de rúst om iets in je op te nemen, de rúst om na te denken.' De interviewer denkt daar scherp op te reageren met de opmerking dat De Toverberg van Thomas Mann (een favoriet van Riemen) toch maar mooi 'verkrijgbaar is op Amazon, hoor'. Riemen's reactie: 'Dat geen enkel boek nog onvindbaar is, is een van de zegeningen. Maar je moet eerst wéten dat het er is!' De indruk die je van Riemen krijgt is een nogal pathetische maar oprecht bezorgde nostalgicus die het heeft over 'zwarte krachten' en de boel die binnenkort 'ontploft', en die Steven Pinker een 'charlatan' noemt en dat onderbouwt met een citaat van de jonge Wittgenstein. Waterdicht is het allemaal niet, maar kernachtig verwoord is het wél: 'Universiteiten moeten weer de humaniora centraal stellen, sociaaldemocraten de volksverheffing, liberalen de vrijheid, christendemocraten de barmhartigheid.' Ook Riemen's interpretatie van de Europese identiteit als een 'complex en genuanceerd humanisme', waarvoor intellectuelen zorg moeten dragen, opdat politici een daarop gebaseerde politiek kunnen implementeren, vond ik verfrissend.

22-09-2019 Fucking hippies
Gisteravond zag ik Once Upon a Time in Hollywood. De Sixties-nostalgie begon me al in de eerste tien minuten te vervelen. Ik begreep beter dan ooit dat ik – Europeaan, opgegroeid in de jaren ’90 – eigenlijk geen heimwee kan voelen naar de mid-20ste-eeuwse Amerikaanse cultuur. (Slim scriptwerk biedt Tarantino de kans de westerns uit de jaren ’50 te cultiveren, nog zo’n obsessie van hem.) Een Boeing 747 van PanAm, liftende hippies, Dean Martin in een witte coltrui: ik voelde er niets bij, terwijl Tarantino juist een ode aan dat tijdperk heeft willen maken. Ook het quasi-ironische geweld aan het einde stoorde me. Te hysterisch, te lollig, te Tarantino. Dat de hippiecultuur enkel beschimpt werd vond ik bovendien te gemakkelijk. Leonardo Di Caprio in mooie kleren en een onbetaalbaar huis, ‘fucking hippies’ prevelend terwijl hij in zijn dure auto wegscheurt; ik begrijp niet waarom Tarantino dergelijk cynisme stopt in een liefdesverklaring aan de Sixties. Wat ik daarentegen betoverend vond was de mise-en-abyme die de regisseur hier beter dan ooit toepast. Soms kijk je naar een film in een film in een film, zonder dat helemaal duidelijk is welke film nu precies ‘bovenop ligt’, wat een aangenaam zwevend gevoel veroorzaakt. Net als Jorge Luis Borges in zijn labyrintische verhalen deed, schept Tarantino binnen zijn film een filmwereld, binnen de fictie een nieuwe fictie, inclusief filmtitels en -posters. Er spreekt een mateloze en aanstekelijke liefde voor het filmvak uit.
 
21-09-2019 Zelfgenoegzaamheid
Momenteel herlees ik Max Havelaar. Wat me trof was hoezeer het personage Batavus Droogstoppel op sommige moderne Nederlanders lijkt. De hypocriete Droogstoppel, die zijn adres en deugden om de pagina herhaalt, stond symbool voor de liberale handelsgeest, het kolonialisme en de zelfgenoegzaamheid van de Nederlandse burgerij in Multatuli’s tijd. Sommige passages waarin hij aan het woord is lijken echter op Facebook-comments onder artikelen over immigratie, of op het discours van sommige rechtse politici. Uit het zestiende hoofdstuk: ‘En dan dat gemaal over die buffels! Wat hoeven ze buffels te hebben, die zwarten? Ik heb nog nooit een buffel gezien, en toch ben ik tevreden. Er zijn mensen die altijd klagen. (…) Wat is een buffel in vergelijking met de zaligheid van [mijn zoon]? Wat gaan mij de zaken aan van die mensen in de verte (…)? Tegenover ons woont een juffrouw, wier neef een toko doet in de Oost (…). Wanneer dus alles zo slecht ging (...), zou zij er ook wel wat van weten, en ’t schijnt toch dat het mens zeer tevreden is met de zaken, want ik hoor haar nooit klagen. (…) Ook ziet men daaruit, dat er voor iemand die wil oppassen, in dat land nog wel wat te verdienen valt.’ Al verschillen de details, de grove lijnen zijn identiek aan de huidige houding tegenover immigranten: xenofobie, selectieve verontwaardiging en het bagatelliseren van leed, geweld en armoede,  zonder daarover enige betrouwbare kennis te bezitten.
 
20-09-2019 Schermtijd
Enkele dagen geleden werd er in de lerarenkamer van de school waar ik werk een gesprek gevoerd over het aanstaande plan om alle leerlingen van laptops te voorzien. Een expert van Google (expert in wat; zijn product verkopen?) was eerder al komen uitleggen waarom dat plan goed is. Een van zijn argumenten was ‘dat de leraar op zijn eigen scherm kan controleren of leerlingen niet stiekem naar Facebook of Instagram surfen’. Nog los van het feit dat ik daar als leraar zin noch tijd voor heb tijdens mijn les, huiver ik ten eerste van de overconsumptie die nodig is voor zo’n plan – in een gezin met drie leerlingen heb je straks drie laptops nodig –, ten tweede van het gruwelijke vooruitzicht ook als leraar nóg meer zaken online af te moeten handelen, en ten derde huiver ik, misschien nog wel het meest, van het idee dat we kinderen straks verplichte schermtijd geven in de les, naast hun vrije tijd, die al vrijwel geheel aan telefoongebruik gewijd is. Onder het mom van vooruitgang (‘we hebben ICT-eisen te halen’) wordt gezond verstand bruut opzij geschoven. Ik, die leraar ben geworden mede omdat het een beroep is waarbij je niet de hele dag achter een computer zit, ik moet straks mijn leerlingen dwingen hun volle schooldag naar een scherm te staren. Deze week hield ik toezicht tijdens een tussenuur. Ik wandelde over het speelplein en hield plukken leerlingen in het oog. Vrijwel allen waren bezig met hun telefoon. De expert van Google kan tevreden zijn.
 
19-09-2019 A Physical Space
Hier een interessant artikel over ene John Basinger, een man die na jaren oefenen heel Paradise Lost van Milton uit zijn hoofd heeft geleerd. Wat mij het meeste trof was de laatste alinea van het artikel: ‘For his part, Basinger says his years of effort have let him explore Paradise Lost as if it were a physical space. “As a cathedral I carry around in my mind,” he says, “a place that I can enter and walk around at will.”’ Welk boek zou ik willen omvormen tot een kathedraal waarin ik op ieder moment kan ronddwalen? Ik denk aan De goddelijke komedie, De gebroeders Karamazov, Nader tot U, De ontdekking van de hemel of misschien toch gewoon het Nieuwe Testament. Hoe heerlijk zou het zijn om tijdens een saaie vergadering ongemerkt door de beste hoofdstukken van Reve te wandelen, met aan het slot nog de gedichten – als een kerktorenbeklimming! In het boek Wittgenstein, Architect beschrijft Paul Wijdeveld de Tractatus van Wittgenstein, met de zeven hoofdstellingen en talloze ondergeschikte paragraafjes, als een ‘mechaniek van zeven grote tandwielen die een heel stelsel van kleinere wieltjes aansturen.’ Een kathedraal, een tandwielmechanisme: sommige boeken zijn zo vernuftig gecomponeerd dat ze bijna aanvoelen als driedimensionale, architectonische kunstwerken.
 
18-09-2019 Kolbe en Gajowiczek
Onlangs las ik het ontroerende verhaal over de priester Maximiliaan Kolbe, die zich op 31 juli 1941 in Auschwitz aanbood als plaatsvervanger voor Franz Gajowiczek, een vader van twee kinderen, die samen met tien anderen veroordeeld was tot de hongerdood in een cel. Bestaat er een ethische daad die radicaler is dan het zelfoffer waarin wij sterven opdat een naaste kan voortleven? Het is alsof Kolbe met zijn offer tegen Gajowiczek zei: jouw leven is mij evenveel waard als het mijne. Zo’n offer is de ultieme overwinning op de trots en vormt de hoogste uitdrukking van de ‘goddelijke’ idee dat als onze naasten leven, wij ook leven. Kolbe kreeg uiteindelijk een fatale injectie toegediend. Achteraf vertelde men dat hij zijn dood kalm en waardig onderging. Ik vermoed dat hij zo rustig bleef omdat hij wist: ik kan nu met een gerust hart sterven, mijn dood is gelukzalig, want ik zal doorleven in Franz Gajowiczek, en in zijn dankbaarheid en die van zijn vrouw en kinderen. Het zou een mooie definitie zijn van de hemel: het eeuwige leven in de dankbare herinneringen van hen voor wie je je hebt opgeofferd. 
 
17-09-2019 Vleesgeworden moraal
Professor Bénédicte Lemmelijn zei een aantal jaren geleden in een gesprek na college iets waar ik regelmatig aan terugdenk: ‘De christelijke moraal wordt overbodig zodra ze haar doel heeft bereikt.' Wanneer een samenleving er definitief op is ingesteld ieder mens gelijke kansen te bieden en zorg te dragen voor hen die achtergesteld dreigen te raken, kan de ethische grondgedachte worden vergeten, zonder dat daardoor de moraal instort; de maatschappij is dan immers de ‘vleesgeworden’ moraal. Op kleinere schaal geldt dit bijvoorbeeld voor het sacrament van de biecht. De zondaar biecht om zich van zijn zonden vergeven te weten. Wanneer hij echter niet langer zondigt, verliest het biechtsacrament zijn functie en kan de zondaar wegblijven uit het biechthokje. In die zin is de christelijke moraal – of eigenlijk alle moraal – louter functioneel, als een ladder die je, na hem beklommen te hebben, omver kunt werpen. De kenner zal hier direct aan de Tractatus Logico-Philosophicus denken. Zo gek is de gedachte niet: ook in de ethiek ligt de 'oplossing' niet in een goed geformuleerd antwoord maar in het verdwijnen van het probleem.
 
16-09-2019 Empty corner
When you see the first glimpse of a theory of your own, concerning a particular subject you spend your days reading up on, it is really funny how sometimes you find that your own thoughts have been approached by the writer quite closely before, but haven't been thought out in the direction that you yourself would like to take them. It feels as if someone has been standing in the doorway before you, scanned the room quickly for a hiding person, but chose to look somewhere else and moved on, leaving the apparently empty room behind, where the person sought for had been standing right behind the door all that time. Quite often when I'm reading some book on the philosophy of language or religion, I sometimes feel the urge to shout at the writer: 'He's standing right behind the door, you idiot!' In my notebooks I try to work out my own theories, driven by the passionate conviction that I am 'smarter' than the searcher before me, that I know where this person is hiding. However, it may very well be that my little theories are but a joke, and that once they are finished, I will pull the door back and proudly say 'Ha, found you!' to an empty corner.
 
15-09-2019 Blaaspijpen
Maken jochies eigenlijk nog blaaspijpen? Ik herinner me de met tape bij elkaar gebonden gele pvc-buisjes als de dag van gisteren. De werkelijk vernuftige jongens van de wijk hadden onder de loop twee handvatten gebonden: één voor de trekker- en een voor de richthand. Was de tape niet strak genoeg om de constructie getrokken, dan bestond de kans dat in de hitte van de strijd door een al te plotselinge manoeuvre de handvatten niet verticaal onder de loop bleven zitten, maar er horizontaal onderuit schoven. Juist op dat cruciale moment bleek het machinegeweer van je tegenstander fenomenaal te werken, en nog voor je goed en wel doorhad hoe penibel de eigen situatie was, werd je al op de mouw, borst of – en dat was het ergste – wang geraakt door één van de uit oude telefoonboeken of tv-gidsen geknipte, strak opgerolde en met speeksel dichtgeplakte pijltjes, die iedereen per tien of twintig stuks in de binnenzak van de winterjas bij zich droeg. Je liet je vallen, vals spelen was immers matennaaierij. Daar lag je, in de koude aarde, onder een strakblauwe Hollandse winterhemel. De opgedroogde modder op je buitenspeelbroek werd langzaam koud en je telde tot vijfentwintig, de duur van je dood.

14-09-2019 Wereldproblematiek
En toch is het wrang: op de KU Leuven, waar duizenden jongeren worden klaargestoomd om de wereld vooruit te helpen onder de vlag der wetenschap, gooit men dagelijks tientallen kilo's eten weg in de universiteitskantine. Hele hompen vlees, stapels friet en complete salades worden in de prullenbakken gedeponeerd met een achteloosheid waar je het koud van krijgt. Een halfuur later scheuren de studenten bij de televisie een pak chocolate chips koekjes open, of lepelen ze vrolijk een bak Ben & Jerry’s-ijs leeg. Ze zijn zich van geen kwaad bewust. Hoeveel miljarden kilo's aan voedsel worden er wereldwijd ook alweer weggegooid ieder jaar, wie helpt me even herinneren? Dergelijke statistieken zetten doorgaans weinigen tot een bewustere levensstijl aan, abstract als ze zijn, maar in de universiteitskantine wordt het heel concreet voor je gemaakt, daar zie je deze schrijnende wereldproblematiek zich recht onder je neus voltrekken – op een universiteit welteverstaan. Geen toekomstige dokter die er wakker van ligt.
 
13-09-2019 Familieauto
Waarom is carpoolen niet verplicht? Een van de meest stompzinnige taferelen van onze tijd zijn toch wel de dagelijkse files van duizenden familieauto's waarin enkel een bestuurder zit. In theorie worden auto's ontworpen om minstens vier personen te kunnen vervoeren; in de praktijk is daar niets van terug te zien. Voor veel bestuurders is de auto een verlenging van de huiskamer: kopje koffie, radio aan, telefoon erbij. Het spijtige is dat ze daarbij een ruimte innemen die haast vergelijkbaar is met hun échte huiskamer. En dat niet enkel tijdens de reis, maar ook wanneer ze op kantoor zitten en hun 'huiskamer' ergens staat geparkeerd. (Over wat geparkeerde auto's met het straatbeeld doen zal ik hier maar zwijgen.) Wie op een doordeweekse dag rond 17:00 van Leiden naar Zoeterwoude fietst, moet de brug over bij Huize Weipoort, om de A4 over te steken. Een waarlijk hallucinante stoet van op wandelsnelheid rijdende personenauto's schuifelt daar onder je door richting Amsterdam. Alle voertuigen zijn leeg op de bestuurder na. Autofabrikanten lachen zich suf. En rijk.
 
12-09-2019 Twee kanttekeningen
Op De Correspondent verscheen de interessante en veelbelovende inleiding van Rutger Bregman’s nieuwste boek De meeste mensen deugen. Hier twee kleine kanttekeningen. Wanneer je de statistieken gebruikt om te constateren dat 'we leven in de rijkste, veiligste en gezondste tijd ooit', dan kun je uit diezelfde statistieken afleiden dat de wereld vroeger gewelddadiger was. Wat is er dan veranderd? Is dat niet tóch de toegenomen beschaving, met al haar verbeterde facetten (wetenschap, wetgeving, emancipatie)? Ten tweede: de vraag of de wereld weer onveiliger wordt wanneer de 'vernislaag' van de beschaving verdwijnt proberen te beantwoorden door recente rampsituaties te bestuderen lijkt me verkeerd. In rampsituaties 'verdwijnt' directe veiligheid en de mogelijkheid van routineus handelen, maar niet het bad van beschaving waarin mensen in onze tijd zijn grootgebracht. Is het niet juist onze beschaving die reguleerde hoe we ons gedroegen op de Titanic of in de Twin Towers? Gedroegen we ons even hoffelijk bij rampen in oudere tijden? Vermoedelijk niet: de statistieken laten immers zien dat we het vroeger niet zo nauw namen met medemenselijkheid.

11-09-2019 Men have forgotten God
Uit de biografie van Joseph Frank wordt goed duidelijk dat Dostojevski het bij het juiste eind had toen hij voorspelde dat het utilitaristische en atheïstische socialisme tot grote rampen voor Rusland zou leiden. Aleksandr Solzjenitsyn, schrijver van De Goelag-Archipel, gaf hem een eeuw later in ieder geval gelijk: 'Over a half century ago, while I was still a child, I recall hearing a number of old people offer the following explanation for the great disasters that had befallen Russia: "Men have forgotten God; that's why all this has happened." Since then I have spent well-nigh 50 years working on the history of our revolution; in the process I have read hundreds of books, collected hundreds of personal testimonies, and have already contributed eight volumes of my own toward the effort of clearing away the rubble left by that upheaval. But if I were asked today to formulate as concisely as possible the main cause of the ruinous revolution that swallowed up some 60 million of our people, I could not put it more accurately than to repeat: men have forgotten God; that's why all this has happened.'

10-09-2019 Souls unbodied, bodies unclothed
‘Vrijen’ is zonder twijfel het beste werkwoord voor de liefdesdaad, vooral wanneer we het in morfologisch opzicht opvatten als een bijvoeglijk naamwoord dat tot werkwoord is omgevormd. In de taalkunde heet dat een deadjectivische verbalisering door suffigering. Schematisch: [vrij-](adjectief) + [-en] (suffix) = vrijen (verbum). Het zou natuurlijk ook een alternatief kunnen vormen voor ‘vrij zijn’, waarbij we het hulpwerkwoord ‘zijn’ niet meer nodig hebben, maar als benaming voor de liefdesdaad is 'vrijen' juist zo perfect, want het vangt heel eenvoudig de essentie ervan: wanneer we vrijen bedrijven we immers niet alleen de liefde, maar vooral ook de vrijheid om van elkaars lichamen te mogen genieten. Bovendien wordt volgens die analyse in dit elegante, vrouwelijke werkwoordje het mysterieuze huwelijk tussen seks en dood tot uitdrukking gebracht: beide ervaren we als bevrijdend. John Donne verwoordde het lang geleden al op fenomenale wijze: ‘As souls unbodied, bodies unclothed must be.’
 
9-09-2019 De mythe van Narcissus
In 2014 gaf ik tweemaal een lezing met de titel De mythe van Narcissus: een existentialisme van de eigenliefde. Oplettende lezers zullen hierin direct een verwijzing naar het boek van Camus herkennen, De mythe van Sisyfus, en die associatie is terecht. Evenals het boek van de Franse Nobelprijswinnaar probeerde mijn lezing een antwoord te formuleren op de absurde confrontatie tussen de vragende mens en een zwijgend universum. Voortbouwend op (de vroege) Wittgenstein en op het actantiële schema van Greimas, probeerde ik te tonen hoe wij ons verhouden tot ons leven zoals protagonisten zich verhouden tot de roman waarin ze opereren. Als zelfs onze diepste gedachten over onszelf slechts als de vingertoppen van Narcissus zijn, die in ongehoorde hunkering zijn eigen spiegelbeeld in het water wil aanraken maar het daarmee slechts vertroebelt, dan moeten wij, net als deze beeldschone zoon van Kephissos en Liriope, onze eigen schoonheid in stomme aanbidding blijven aanschouwen, en in plaats van het mysterie te willen doorgronden, onszelf niet willen begrijpen, onszelf niet eens willen beroeren met de lichtste aanraking, maar slechts onze hartstochten ongestoord van zichzelf laten genieten, opdat de sensatie van het zijn zo puur mogelijk blijft. Dat is een mystieke vorm van narcisme, die mooi tot uitdrukking komt in Wittgenstein's uitroep in zijn Lecture on Ethics: 'How extraordinary that I should exist!'

8-09-2019 Eschatologische ethiek
In zijn briljante biografie over Dostojevski stipt Joseph Frank in verband met de beruchte nepexecutie van de Russische schrijver kort de ‘eschatologische ethiek’ aan, zoals Albert Schweitzer die omschreef in zijn Geschichte der Leben-Jesu-Forschung (1906). Het idee is dat de christelijke ethiek gebaseerd is op de anticipatie van het Laatste Oordeel, dat wil zeggen op het vermoeden dat het leven zeer spoedig zal eindigen. De wil tot het goede, tot naastenliefde en zelfopoffering, komt voort uit een besef dat alles ieder moment anders kan zijn. Zo krijgt ieder heden een soort heilige ‘aura’ van geldigheid; wat we hier en nu doen telt wellicht voor de eeuwigheid, want die kan ieder moment aanvangen. Deze levenshouding herkennen we bijvoorbeeld terug bij Prins Mysjkin, de protagonist uit De Idioot. Ik zie iets vergelijkbaars bij het verhaal over Leonard Lowe in Awakenings van Oliver Sacks, de ‘ethiek van Elfland’ van G.K. Chesterton en de moraal van de film It’s a Wonderful Life. Wie erbij stilstaat hoe fragiel het lot is en hoe weinig ervoor nodig was geweest om alles anders te laten zijn, beziet zijn leven plotseling als iets dat ieder moment kan vervliegen, en waarin de tijd dringt om onze goedheid te bewijzen. Mattheüs 5:23: ‘Als gij uw gave komt brengen naar het altaar en daar schiet u te binnen dat uw broeder iets tegen u heeft, laat dan uw gave voor het altaar achter, ga u eerst met uw broeder verzoenen en kom dan terug om uw gave aan te bieden.’

7-09-2019 De Veer van Maät
Schuld voelt zwaar, onschuld licht. In het Egyptische pantheon huisde Maät, de godin van orde, waarheid en gerechtvaardigdheid, in de gedaante van een vrouw met een veer als hoofdtooi. In het Dodenboek staat beschreven hoe deze godin het hart van de overledene, wanneer deze aankomt in Duat, de Egyptische onderwereld, op een weegschaal legde en afwoog tegen de ‘Veer van Maät’. Indien het hart lichter was dan, of even licht was als deze struisvogelveer, had de overledene een deugdelijk leven geleid en mocht hij doorreizen naar Aaru, de paradijselijke rietvelden; was het hart zwaarder dan werd het ter plekke verorberd door Ammit, ‘Verslinder van de doden’, een gruwelijke god met een gedaante als een leeuw, krokodil en nijlpaard, en was de dode verdoemd eeuwig te dwalen in Duat. Zou het opluchtende gevoel van oprechtheid gesymboliseerd zijn door een veer omdat we ons zo ‘licht’ voelen wanneer we eindelijk de waarheid hebben verteld? Hebben de engelen van de christelijke kunst daarom vleugels, waarmee ze schijnbaar zonder enige moeite kunnen rondzweven? De hemel, dat is totale gewichtloosheid. Zo bekeken blijft de biecht een fascinerend sacrament: een gereguleerd gesprek voor zware zielen die zich weer ‘licht als een veertje’ willen voelen.

6-09-2019 Selfish bastard
Waar er twee zijn moet er een als eerste vallen. Dat levert vaak tragische situaties op, vooral wanneer het om een komediantenduo gaat. Oliver Hardy overleed in 1957 door hartfalen (hij had al meerdere hartaanvallen gehad en moest zelfs zijn huis verkopen om medische kosten te dekken), ondanks dat hij het jaar ervoor maar liefst 45 kilo was afgevallen. Zijn slankere wederhelft Stan Laurel kwam niet naar de begrafenis van Hardy (ook wel ‘Babe’ genoemd), maar zei dat ‘Babe would understand’. Een ander duo dat te vroeg is opgebroken zijn de acteurs en scenaristen David Spade en Chris Farley (die qua postuur overigens aan Laurel en Hardy doen denken). De mollige en hyperactieve Farley leed aan een flinke drank- en drugsverslaving en overleed al op 33-jarige leeftijd aan een overdosis cocaïne en morfine. Net als Stan Laurel was David Spade niet aanwezig op de begrafenis van zijn vriend, omdat hij het niet aankon ‘to be in a room with Chris in a coffin’. Meer recent is het verlies van de briljante acteur Rik Mayall. Zijn vriend Ade Edmondson, die onder meer sidekick ‘Eddie’ speelde in Bottom, verklaarde na Mayall’s dood: ‘There were times when Rik and I were writing together when we almost died laughing. They were some of the most carefree stupid days I ever had, and I feel privileged to have shared them with him. And now he's died for real. Without me. Selfish bastard.’

5-09-2019 Fly Less
De Amerikaanse auteur Jonathan Safran Foer was in Leuven voor een interview over zijn nieuwe boek We Are The Weather (lelijk vertaald als Het klimaat zijn wij). Ik ben geen liefhebber van Foer's werk, maar was wel benieuwd wat hij te zeggen had over het klimaat, en naar de sfeer in de zaal. Het werd een interessante avond, die echter niet gespeend bleef van behoorlijk wat borstklopperij. Foer zei dat 'iedereen vegetariër zou moeten worden' en herhaalde meerdere keren dat we 'de planeet moeten redden', en kreeg daarvoor meerdere malen applaus. Ondanks Foer's goede bedoelingen kon ik het niet helpen me te ergeren aan zijn ongenuanceerde woordkeuze ('planeet redden') en de marketing-sfeer rond het boek (de ondertitel). Ook de selectieve verontwaardiging in de zaal was typisch. Wanneer het over vegetarisme ging werd er luid geklapt en op de borst geklopt. Op mijn vraag in de Q&A-ronde of hij specifieker kon zijn dan 'we need to fly less', kon Foer echter niet meer antwoorden dan dat we eigenlijk helemaal niet moesten vliegen, maar dat hijzelf niet anders kon. Het geklap van de ongetwijfeld vele vliegende vakantiegangers in de zaal bleef achterwege.

4-09-2019 Picture Window House
 Weinig foto's zijn zo geruststellend als deze van Shigeru Ban's 'Picture Window House' in Shizuoka, Japan. Wanneer ik lang en geconcentreerd naar dit beeld kijk, gebeurt er iets met me. De beste omschrijving is denk ik dat deze plek me het gevoel geeft dat ik mijn leven opnieuw zou kunnen beginnen. Ik stel me voor hoe ik vroeg ontwaak, een koude douche neem, me in gloednieuwe kleren steek, naar beneden wandel over de trap en met een verse kop koffie op de witte stoel plaatsneem, degene die op deze foto in de rug is te zien. De zon is nog zwak. Ik laat mijn blik verdwalen in het uitzicht. Terwijl ik een eerste slok koffie neem, voel ik hoe een reusachtig verdriet zich langzaam in mij oplost, hoe mijn oude leven ten einde komt en een nieuwe tijd aanbreekt. Tot zover het droombeeld. Ik ben tevreden met mijn leven, en toch stelt deze fantasie bij de foto me gerust. Indien zulke dingen werkelijk kunnen gebeuren met mensen, dan toch zeker daar in Shizuoka, in dat magische huis. Ik heb het eens gezocht op Google Maps, maar zonder succes.

3-09-2019 Een perfecte religie
Hoe zou de perfecte religie eruitzien? Deze vraag probeerde ik samen met mijn vriendin te beantwoorden tijdens een wandeling in de buurt van Vielsalm, in de Belgische Ardennen. We kwamen tot de conclusie dat het mogelijk moet zijn om het christendom met het (Germaans) paganisme te combineren. Het grote voordeel van deze fusie zou tweeërlei zijn: van het christendom neem je de naastenliefde en zelfopoffering, maar het monotheïstische mensbeeld, volgens welk wij boven de schepping verheven zijn, laat je links liggen; van het paganisme neem je het kleurrijke polytheïsme en de verbondenheid met de leefomgeving, echter zonder daarbij andere volkeren buiten te sluiten of te minachten. In een geglobaliseerde wereld waarin klimaat- én vluchtelingenproblematiek tot de heersende thema's behoren, kunnen nieuwe paganistisch-christelijke rituelen wellicht uitgang bieden.

2-09-2019 Stappenteller
Terwijl ik op de bus stond te wachten tussen een groep leerlingen van de school waaraan ik werk, ving ik op dat het ene meisje vol trots tegen het andere zei: 'Ik heb vandaag al 4760 stappen gezet'. Glunderend toonde de scholiere de stappenteller rond haar pols aan haar vriendinnen, die om haar heen dromden om het spektakel gade te slaan. Deze tienermeisjes, spichtig als pasgeboren reeën, droegen kleren met ostentatieve merknamen (Tommy Hilfiger, Fila, Nike), hadden allemaal op ieder vrij moment een telefoon in de hand en hielden blijkbaar bij hoeveel ze bewogen op een dag. Dat meisjes hun moeder nadoen is wellicht van alle tijden; dat ze dezelfde levens als hun moeders leiden lijkt me echter iets van de 21ste eeuw. De psychologie van het kind is pas relatief recent ontstaan – nog in de vroege 20ste eeuw werden kinderen eigenlijk niet als volwaardige mensen beschouwd. Het lijkt er soms op dat 'het kind' weer aan het verdwijnen is, maar nu door een overdaad aan psychologisering; telefoons, merkkleding, medicijnen, gezondheidsmethodes – ouders projecteren hun eigen (schijn)behoeften op hun kind, en scheppen zo hun eigen kleine volwassene.

1-09-2019 Meteorologie en melancholie
Vandaag merkte mijn vriendin tijdens een wandeling op dat er iets vaag herkenbaars in de lucht hing, een zekere frisse geur, tint of temperatuur, iets dat niet aan te wijzen viel maar zich onmiskenbaar om ons heen had genesteld. We keken elkaar aan en knikten: het was de herfst. Ieder jaar bij de overgang van zomer naar herfst proef ik op een onbewaakt moment iets in het weer dat doet denken aan vroeger, aan buitenspelen, rondfietsen, kind zijn, kortom: lang vervlogen tijden. Gerard Reve schreef dat in alle grote gebeurtenissen van zijn leven het daglicht een belangrijke rol speelde; ik op mijn beurt geloof dat in talloze alledaagse en vergeten momenten van mijn jeugd het weer een cruciale, onbewuste indruk in me achterliet. Soms speel ik met het plan om een meteorologische lijst te maken van weertypen, met daarbij in korte, krachtige verwoordingen de herinneringen die deze bij mij oproepen, iets als: ‘vroege herfstmiddag met lage bewolking en matige windkracht = weinig buurjongens op straat, schoolreizen, sportdagen, eerste dag op een nieuwe school of een andere plek met veel vreemdelingen etc.’. Spijtig, hoe onmachtig de taal is om zulke subtiele gevoelens van nostalgie te beschrijven. Het beste is nog de stekende melancholie kort en intens te ervaren, je eraan over te geven zonder het te willen vangen.

31-08-2019 Groetende koeien
Vandaag stond er in het NRC een aardig interview met filosoof Eva Meijer en psycholoog Paul Verhaeghe. Verhaeghe: 'Ik herinner me nog heel levendig dat een boer zijn melkkoeien individueel kende. Ze hadden een naam, en die boeren babbelden daarover, en over hun karakter, net alsof het mensen waren. Op de zeldzame boer die zijn dieren niet goed behandelde, werd neergekeken.' Meijer antwoordt dat een taalkundige die ze kent heeft aangetoond 'dat koeien mensen groeten die hun stal binnenkomen. Sommige boeren herkennen dat en groeten terug.' Dit deed me denken aan Elizabeth Costello van J.M. Coetzee, waarin de Zuid-Afrikaanse auteur een parallel trekt tussen de Holocaust en de bio-industrie: beide zijn mogelijk doordat professionele doders weigeren zich in te leven in het gevoelsleven van hun slachtoffers, of eigenlijk zelfs ontkennen dat een dergelijk gevoelsleven überhaupt aanwezig is.

30-08-2019 The 'Lynchian'
Today I read (and read again) my friend Liam Giraerts' wonderful thesis 'David Lynch and Contemporary Fiction: A Literary Investigation into the 'Lynchian''. The text offers an analysis of Lynch's work as 'metamodern', meaning that it blends postmodernist sarcasm with modern enthusiasm, finding 'within irony sincerity, within distrust belief, within apathy hope'. I had to think of Badalamenti's theme for Twin Peaks, an elegant piece of music so genuinely soothing that it might as well have been written for Little House on the Prairie, which nevertheless somehow functions perfectly even for the nightmarish experience that Twin Peaks is at times. In a particularly striking paragraph, my friend puts forth Twin Peaks-character Lucy Moran (the stereotype blonde receptionist at the police station), who hasn't changed a bit in the series' third season, and therefore 'transcends her status as stereotype by remaining unconditionally true to her character', as a fine example of how Lynch's earnest sentimentalism invites viewers to feel 'genuine sympathy' for the show's characters, no matter how absurd the story sometimes gets. This thesis helped me understand my own feelings about David Lynch, and especially about Twin Peaks, much better.

29-08-2019 Le Vide
Sommige kunstwerken van James Turrell zijn zo ontworpen dat ze natuurlijk licht op een bepaalde manier laten uitkomen, zodat ze uitsluitend dienen als 'canvas' waarop het licht als 'schilderij' tot zijn recht komt. Zou je kunnen zeggen dat het ook zo werkt met onze aanwezigheid en emoties in een ruimte: dat we altijd op een bepaalde manier 'uitkomen'? En volgt daaruit dat des te witter het 'doek' is, des te puurder wij onszelf 'geschilderd' zien, zoals een rode stip veel 'roder' is tegen een witte achtergrond dan tegen een blauwe? De puurste gelukzaligheid zou ik me kunnen voorstellen als een geheel lege, witte ruimte. De orde en eenvoud zouden het geluksgevoel en mijn fysieke aanwezigheid in die ruimte als het ware geheel laten samenvallen. We zouden een ruimte moeten ontwerpen met dezelfde functie als 4:33 van John Cage: niet het werk zelf, maar dat wat erin aanwezig is, is de ware kunst. Ik denk eigenlijk dat Yves Klein precies dat voor ogen had met zijn tentoonstelling La spécialisation de la sensibilité à l’état matière première en sensibilité picturale stabilisée, Le Vide (1958).

28-08-2019 Subsidie en esthetiek
's Middags las ik tijdens een treinrit naar Haarlem in het NRC een opiniestuk van Clayde Menso en Melle Daamen, waarin zij het falende diversiteitsbeleid in de cultuursector aanklagen en een oproep doen aan 'witte bestuurders' om plaats te maken voor 'andere culturen', want voor veel jongeren '[is] cultuur en kunst (...) ook hoe je je kleedt, je haar doet, (...) voetbalcultuur, gamen, naar de bioscoop gaan en wat je op straat doet'. Hoewel ik met deze uitroep sympathiseer, ergerde ik me toch aan het artikel. Hoe je het ook wendt of keert, sommige vormen van cultuur staan in alle opzichten boven sommige andere. Ja, laat er maar minder subsidie naar rapper Boef gaan dan naar een ensemble dat klassieke muziek uitvoert – aldus luidde mijn conclusie. 's Avonds bezochten we een orgelconcert in de Grote Kerk van Haarlem, een in memoriam-avond voor Piet Kee. Luisterend naar Kee's abstracte composities vol dissonanten dacht ik weer aan het artikel. Moest dit gebulder meer subsidie krijgen dan de raps van een Algerijns/Franse jongen uit Alkmaar? Ineens was ik er niet zo zeker meer van.

27-08-2019 Landschap en mysterie
Tijdens een bezoek aan Nijmegen stonden ik en mijn vriendin op het uitkijkpunt naast de Belvédère, vanwaar je een prachtig uitzicht hebt op de Waalbrug. Aan de reling hing een informatieve plaquette, waarop onder meer vermeld stond dat op een bepaald punt in de geschiedenis de westelijkste 140 kilometer van het Romeinse Rijk daar aan de Waal lagen. Ik stelde me voor een legionair te zijn, op deze uitkijkpost aan de rand van dat reusachtige rijk, en stelde me voor hoe hij zich zou afvragen wat voor werelden daar liggen, in de eindeloze bossen die zich vanaf de overzijde van de rivier naar het noorden uitstrekten in die tijd. In ons tijdperk van globalisering en Google Maps hebben landschappen hun werkelijke mysterie verloren. Wie er ook woont en welke taal ze er ook spreken, in onze diepste bossen is in ieder geval een McDonald's te vinden, daar kun je zeker van zijn.

26-08-2019 Tommy Boy
In de komische film Tommy Boy (1995) zit een prachtige shot. Tommy, gespeeld door Chris Farley, wandelt vlak na de begrafenis van zijn vader over een kronkelende landweg, geflankeerd door bomen vol rode en gouden bladeren waar de wind door waait. Het beeld wordt begeleid door doedelzakmuziek. Om de rest van de film moet ik erg lachen, maar bij dit korte fragment prikken mijn ogen en voel ik een weeïge spanning. Duurde het beeld maar langer, zag je Tommy maar helemaal naar het einde van de weg lopen. Kon ik daar zelf maar lopen, op een zonnige herfstmiddag, en dat er dan een doedelzak klonk in de verte... Twee jaar na deze opnames zou Farley zelf overlijden, slechts 33 jaar oud. Zijn beste vriend en collega David Spade was niet op Farley's begrafenis aanwezig, want hij 'kon niet in een kamer zijn met Chris in een kist.' Wie Tommy Boy heeft gezien begrijpt waarom.

25-08-2019  Pity and Humor
I have always believed there is nothing really humorous about the gospels or anything Jesus Christ says in them. However, taking this remark by Wittgenstein in consideration, we could say that pity and humor are actually closely connected. Pity is the acceptance of each other's helplessness, humor is the freedom to laugh at it. Does 'love thy neighbour' not really mean 'find joy in your neighbour, even in his/her weakness'? Is 'do onto others as you would have them do onto you' very different from 'laugh at the banality of others and allow them to laugh at yours'? As Wittgenstein says, to laugh at each other's weakness instead of hating or even slaughtering each other for it, requires a certain view on life, one that wants to overcome the disgrace of somebody else's suffering by accepting it as something silly that comes quite naturally with the intrinsic absurdity of the world. Obviously, the Nazi's had no affiliation with this absurdity. Any footage of a Hitlerjugend-event makes that awfully clear.

24-08-2019  Hoogtevrees
Wanneer ik over geschiedkundige boeken gebogen zit krijg ik soms last van hoogtevrees. Neem bijvoorbeeld een zin als: ‘Van de verschillende dialecten van het klassieke Grieks hebben we inscripties vanaf de 9de eeuw voor Christus; in de 8ste eeuw begint met Homerus de literaire overlevering.’ Een dergelijke zin boezemt me plotseling een onheilspellend gevoel in, wanneer ik tot me laat doordringen dat al die eeuwen werkelijk hebben plaatsgevonden, al die culturen bloei en ondergang hebben gekend, dat dit leven al zo lang bestaat en dat zoveel werelden daarin zijn gekomen en gegaan. Het is dan alsof ik boven de geschiedenis hang en neerkijk in een diepte. Een duizeling bevangt me, die niet akelig maar zeker ook niet prettig is, en waardoor ik even moet ophouden met lezen. Ik moet mijn blik vóóruit richten in plaats van naar beneden, naar een object in de kamer in plaats van naar het opengeslagen boek op tafel, dat vreemde horizontale raam waardoorheen ik naar al die millennia van menselijk handelen kijk.

23-08-2019  Mogelijke werelden
Je staat middenin een labyrint van zalen en gangen van immense afmetingen, waarvan de torenhoge muren en plafonds gevuld zijn met eindeloze rijen schilderijen. Ieder schilderij is een afbeelding van een mogelijke wereld; binnen de begrenzingen van elke lijst is een mogelijke permutatie van alle denkbare feiten afgebeeld, en alle beelden in het labyrint tezamen vormen de som van het aantal denkbare combinaties. Je kijkt om je heen. Je ziet een wereld waarin de meteoor die de dinosauriërs uitroeide de aarde net miste en eentje waarin hij een uur later insloeg. Daar hangt een wereld waarin Napoleon zegevierde bij Waterloo, daar een waarin hij een schoenmaker werd; daar een wereld waarin de regendruppels die gisteren tegen je raam sloegen zó waren geordend, en hier een andere waarin ze zó waren geordend – en ga zo maar door. Een donderende stem schalt plotseling door de zalen, die zegt dat je deze ruimte bent binnen gestuurd omdat je een schilderij moet aanwijzen: de mogelijke wereld die je kiest zal de wereld zijn waarin je moet voortleven. Je besluit om met gesloten ogen en uitgestoken arm door de zalen te bewegen. Kiezen zul je nooit kunnen, dan maar op goed geluk. Je schuifelt over de eindeloze vloeren, wenteltrappen en balkons, in afwachting van je intuïtie die zegt: nu! Dan is het moment plotseling daar. Al je kracht verzamelt zich in je priemende wijsvinger. Je opent met bonzend hart je ogen en kijkt – in een spiegel.

22-08-2019  Zinnen en solo's
Literaire zinnen zijn als melodieën. Zoals een jazzsolo altijd een variatie is op een thema en/of akkoordenschema, is iedere literaire zin een variatie op de syntaxis. Bladzijden van Kees Ouwens, bijvoorbeeld, lezen zoals de solo's van Eric Dolphy klinken – het is alsof deze kunstenaars zeggen: 'Ik aanvaard de structuur en regels, maar daarbinnen varieer ik zoveel mogelijk'. Nog een stap verder gaan bijvoorbeeld Bert Schierbeek in Het boek IK en Ornette Coleman op Free Jazz, kunstwerken die lijken te zeggen: 'Regels zijn slechts vervelende restricties, alles moet geoorloofd zijn.' Het werk van schrijvers en solisten van het eerste type is vaak spannender. Eindeloze variatie op één vorm blijkt dikwijls interessanter dan vormeloosheid. Een boek als De eenzaamheid door genot is volledig opgebouwd uit ongehoord bevreemdende zinnen, die echter stuk voor stuk toch volkomen grammaticaal zijn. Het boek IK daarentegen is toch een beetje, zoals Reve het zo mooi zei, 'woordkakkerij'.
 
21-08-2019 The Edgar Broughton Band
De eerste keer dat ik The Edgar Broughton Band hoorde was in De Plaatboef in Rotterdam. Ik stond rustig door de bakken met tweedehands cd's te zoeken, toen plotseling dit nummer door de zaak schalde. Wat me er direct aan beviel was het typische jaren '60 geluid van de opname, de onheilspellende strijkers en de dreigende Tarantino-achtige sfeer van rode hemels en verlaten prairies. Het nummer werd gevolgd door het minstens even prachtige 'Rock 'n' Roller', duidelijk van dezelfde artiest, waardoor ik direct besloot de muziek die ik hoorde te kopen. Eenmaal thuis stuitte ik nog op 'What Is A Woman For?', een epische ballade waarvan het mij volslagen onduidelijk is waarom het geen plek heeft tussen de klassieke rockmeesterwerken als 'Stairway to Heaven' en 'Bohemian Rhapsody'. Ik dacht de beste muziek uit de jaren '60 en vroege jaren '70 inmiddels wel te kennen, maar er is altijd meer.

20-08-2019 Huckleberry Finn en Stalker
You can’t pray a lie,’ zegt Huckleberry Finn. Oftewel, je kunt wel tijdens het bidden liegen, maar dan vormen je woorden geen gebed, maar iets anders: het is dan alsof we een ander mens proberen te misleiden, terwijl het gebed er nu juist om draait dat we oprecht tegen onszelf spreken. De handeling van het bidden brengt ons in een verhouding tot onszelf waarbij alle bedrog direct wordt ontmaskerd. De wenskamer uit Tarkovski's Stalker (een ruimte die de diepste wens vervult van hen die er binnengaan), heeft een vergelijkbare functie: om zo’n ruimte vol vertrouwen te kunnen betreden moeten we onszelf eerst tot in de duisterste hoeken van onze persoon doorgronden, om zeker te zijn dat de kamer geen wens doet uitkomen die we voor onszelf verborgen hielden, en waarvan de gevolgen misschien wel verschrikkelijk zijn. Enkel hij die zijn eigen vurigste wens kent en aanvaardt, kan met een gerust hart de ruimte binnengaan – of neerknielen en een oprecht gebed aanheffen.
 
19-08-2019 Laag zelfbeeld
Vandaag was ik voor een sollicitatiegesprek in het Technisch Atheneum in Keerbergen. Ik had een (in mijn ogen) goed gesprek met directeur Steven Hendrickx, een vriendelijke veertiger. Hij vertelde me onder meer dat sommige van de jongens in zijn school een laag zelfbeeld hebben omdat hun omgeving neerkijkt op hun technische scholing. Van mij als docent werd verwacht daar tegenwicht aan te bieden. Dit enthousiasmeerde mij des te meer aan de slag te gaan in Keerbergen: het lijkt me een mooie taak om deze jongens Engels te leren en ons in de tussentijd samen te verzetten tegen een maatschappij die human resource managers, interieurdesigners en social media influencers op een voetstuk plaatst.

18-08-2019 Rechts vocabulaire
Wat is het toch met rechtse politici dat ze vaak zo'n kinderachtig vocabulaire hanteren? Belgisch politicus Tom van Grieken (Vlaams Belang) sprak naar aanleiding van de incidenten op Pukkelpop op zijn Facebook-pagina over 'het lievelingetje van links' en 'linkse traantjes', een toon die de gemiddelde persoon niet meer gebruikt sinds de eerste klas van de middelbare school. Kiezers zouden het niet mogen pikken dat ze door hun vertegenwoordigers worden aangesproken als kinderen, maar spijtig genoeg is dat waarschijnlijk nu juist de reden waarom ze op deze politici stemmen.

17-08-2019 Ordinary Things
While cycling around Leuven with my girlfriend today, I felt a sensation that I hadn't felt in a long time: it seemed that my life was entirely new. We were coming through places I hadn't seen before, and since we moved into our apartment last February, we haven't really had this type of autumnish weather yet. Because of these circumstances, I saw my girlfriend, our apartment, my whole life as it currently is, as if I had just found them. I thought about myself as a boy, and about how I had always imagined life would be, and then saw myself cycling there, and it all felt entirely fresh, as if I'd just awoken. Obviously, this made me think of G.K. Chesterton's brilliant book Orthodoxy, the best book about this particular sensation. 'Ordinary things are more valuable than extraordinary things; nay, they are more extraordinary.'
 
16-08-2019 Funny Music
Do we ever laugh out loud because of music? I certainly do sometimes. I laugh about Lou Reed, Frank Black, Dolphy, The Ramones (especially Dee Dee's solo work), perhaps Tom Waits and a bunch of other artists. There are three though who always make me laugh: Iggy Pop, Thelonious Monk and Erik Satie. When Iggy opens his 1981 album Party with the line 'Sooner or later baby, I'm gonna squeeze you just like a tomato!', yeah, that really cracks me up. What Iggy has in common with Monk and Satie is a talent for the unexpected. You'll never catch Iggy singing an obvious line, Monk playing a straightforward solo or Satie ending a composition logically. I can truly recommend listening to these guys when you're in an edgy mood. Their wit will relax you instantly. Good music can be funny.

15-08-2019  Animals Don't Act
Sometimes when I see an animal in a film, I say to myself: this animal is not acting. For animals, the whole idea of pretending to be someone else and acting out a fictive situation to entertain an audience doesn't even exist. There are no such things as a set, camera's, lights, directors – there is only reality, the here and now, life. In some way this is true for human actors as well. For example, when we watch Oleg Yankovsky crossing the empty bath with a lit candle in Nostalghia, that really happened – he physically walked there, at Bagno Vignoni on some afternoon in the early 80's. We can't make films outside of time and space. Human acting is a metaphor for my own inability to experience life genuinely, without the filters that mythologize everything. I wish I could experience life like animals do: no set, no camera's, no lights, no director, no audience.

14-08-2019  Stabat Mater
Today I listened to two Stabat Mater’s, first the one by Pergolesi, then the one by Rossini. What struck me was that Rossini’s version, beautiful as it was, seemed rather pompous and bombastic. Its romantic pathos somehow seemed inappropriate in the light of the Gospels (especially when told from the perspective of Mary). Christ is not a hero in the Greek or romantic sense of the word. His suffering is plainly appalling and mournful – not aesthetically admirable, such as the torment of, say, Antigone or Werther. Christ is not tragic. His completely humiliating death excludes the possibility of an aesthetic appreciation and renders it entirely ethical. This is why the lingering agony of Pergolesi’s Stabat Mater is truly a soundtrack to the Gospels, and Rossini’s operatic pomp not so much. All this is of course only logical: the more religious the era, the more religiously appropriate its music.

13-08-2019  Downright Insane
From the Wikipedia-article on Jeffrey Epstein: 'He showed a strong interest in improving the human race through genetic engineering and artificial intelligence, including using his own sperm. (...) Epstein had planned to "seed the human race with his DNA" by impregnating up to 20 women at a time using his New Mexico compound as a "baby ranch", where mothers would give birth to his offspring. He was an advocate of his own idiosyncratic version of transhumanism, and had said that he intended to have his penis and head frozen.' (End of quote.) This reminds me of John Gray's book Black Mass, and his analysis of the 2001-2004 Bush-administration and their deranged and utopian justifications for invading Iraq. Excessive power doesn't only make people corrupt, quite often it makes them downright insane too, up to the point where they honestly believe they're doing a good deed, even though they're really just destroying people's lives.

12-08-2019  Football and Poetry
On the first page of his novel Geestgrond, Boudewijn Büch writes that 'the topographical list of names of the earth is more moving ('onthutsender') than the greatest poetry', a statement with which I heartily agree. Even as a child I would marvel at the atlas for hours, admiring the mere shapes and sounds of the names of countries and cities, lakes and mountains. What's more, I had the same experience with the line-ups of football teams, especially the great national teams in the history of the World Cup. Names like Ballestrero, Čtyřoký, Colaussi, Bigode, Hidegkuti, Vavá and Tostão thrilled me merely because of how they sounded and were spelled. I'm not sure whether this started my passion for language. Perhaps that passion was already there and made me study these mysterious names in the first place.

11-08-2019  To Kiss the Cross
I was intrigued by this fragment from Joseph Frank's biography of Dostoyevsky, about the mock-execution of Dostoyevsky and his fellow revolutionaries on December 22, 1849: 'They did not exhibit any hostility to the sacred symbol of the Christian faith in which all had been raised. When the priest moved down the row and held up the cross to their lips, they unanimously – including such confirmed atheists as Petrashevsky and Speshnev – kissed it. Much later, in the The Idiot, Dostoevsky depicted such a scene, and suggested that the kiss, without containing anything specifically "religious", helped the condemned men to sustain the ordeal.' (End of quote.) This story is a perfect illustration of how religious belief is not required in order for religious rituals to be useful. Or perhaps I should say: it shows how religious rituals do not differ from other rituals in any fundamental sense. As long as it helps us to 'sustain the ordeal', any ritual will do.

10-08-2019  Thirty-Three
Today was my 33rd birthday. My parents, brother and grandmother visited me and my girlfriend in Leuven. A good friend of mine (who happens to have the same birthday as I have) came over too. We had a wonderful time together and I finally got a chance to show this town to my grandma. Pushing her around in a wheelchair through the streets of my town I felt like a king. She mentioned it was 'a town to fall in love with'. Anyway, 33. Sometimes I think that I've become a teacher because I still feel at home among bored and rebellious pupils; perhaps I suffer from that all too familiar Peter Pan syndrome. Then again, my age doesn't mean anything to me, let alone trouble me. The picture on the right of me and my Australian cousin Eric was taken 9 years ago, in a Chinese restaurant in Wassenaar. He sent me this photo today, along with his congratulations. When I looked at this image, I realized I feel satisfied, grateful even, about how I've spent the last nine years. I guess that is all that matters to me.

09-08-2019  Stoicism and Christianity
Today I read this amusing article about stoicism, and again I couldn't help drawing the parallels between the Stoic and Christian worldview. The Stoic says: 'Life is flawed for this or that reason, but it is not within my power to change these things, so I must accept them.' The Christian says: 'Life is flawed for this or that reason, but it is God's will, which I accept.' Both seem to attain power by accepting our human powerlessness. Is rising above your carnal lusts and impulses through reason different from 'dying to sin and living in Christ'? Is religious asceticism different from calculated apatheia? Is transcending your limitations through reason really different from transcending them through surrender? Obviously, there are plenty of differences, and the comparison has been made before. It's just interesting to point out the similarities in a time where we tend to ridicule the one and praise the other. I mean, who'd want to read an article titled: 'Why Christianity matters today'?

08-08-2019  The Game and The Sacrifice   
I thought about the film The Game today. The last time I saw it, I was quite moved by the ending. It reminded me of another film, The Sacrifice by Tarkovsky. It seems to me these films are each other's negative image. In The Game, a man's closest friends and relatives show him that they still love him in his lowest moment, even when (or perhaps all the more because) his pride has been completely shattered (which is beautifully illustrated by him falling through a glass roof). By contrast, in The Sacrifice one man burns down his family's house to show them they haven't really lost anything as long as they still have each other. Both stories seem to illustrate the same point: we are always looking for happiness in the wrong places.

07-08-2019  Soul 
Seeing a one-legged man on crutches crossing the street this morning, I was reminded of something I saw a couple of years ago. One morning in Ghent I walked past a man with no legs sleeping in his wheelchair, nothing but a red blanket to shelter him from the rain. It was a scene of immense solitude and utter helplessness. However, when I passed by again on my way back fifteen minutes later, he had awoken and relocated to the covered terrace of a closed café, where he was sitting upright with a sleepy head. He smiled and waved at me, gesturing with his arms to the sun, which came breaking through the clouds. This moment taught me that the soul is, in some way, always safe – that even the greatest torment can be overcome in the soul.

06-08-2019  Elvis and Jesse
One of the greatest artists who passed away this year was Scott Walker. A couple of weeks ago I finally bought his albums The Drift and Bish Bosch in a record store in Leiden, knowing they wouldn't be in the, uhm, easy listening genre. Today I played both records. Of course, these albums are not just music. The artwork is absolutely gorgeous, which makes leafing through the booklets an aesthetic experience in itself. Also, some songs are featured with a brief introduction which helps put the lyrics in the right perspective. With Jesse on The Drift, for example, it says simply: 'In times of loneliness and despair, Elvis Presley would talk to his stillborn twin brother Jesse Garon Presley.' That sentence alone beats I don't know how many albums out there.

05-08-2019  Monsters
Today Donald Trump called the perpetrators of the shootings in Dayton and El Paso 'mentally ill monsters'. Needless to say, psychological investigation often points out that the people who commit such crimes are not very different from ourselves (see for example Anders Breivik). The label 'monster' is therefore obsolete and invalid – we really know better by now – and it's a disgrace that the president of the USA uses such terminology to address such a complex issue. This is especially true (and awfully ironic) if you realize that hundreds of succesful people in the gun lobby refrain from protesting even though they doubtlessly see the horror their industry is involved in.

04-08-2019  Childhood as Mythology
Yesterday we visited my girlfriend's sister in the hospital because she had given birth to a girl. When we were sitting in the maternity room and I watched each family member hold the littly baby for a while, I realized that life (and especially childhood) is a sort of mythology. All the moments that make up our time on earth contribute to the greater story of who we are. The majority of these moments are immediately, or very soon, lost in time, but the few situations that eventually become our deepest memories show us a glimpse of what our story was like – quite like myths do for the past of a people. I stared at the newborn girl, barely a day old, while someone in the room cracked a joke, and I thought: 'Yes, all this is already making up your life. Your mythology has begun.'

03-08-2019  Feeling Thought
Nikolay Strakhov about Dostoyevsky: 'A simple idea, sometimes very familiar and commonplace, would suddenly set him aflame and reveal itself to him in all its significance. He, so to speak, felt thought with unusual liveliness.' This is an experience I've had with certain thoughts or ideas myself, such as Nietzsche's Eternal Recurrence, Lyotard's explosion of the sun, the room of wishes in Tarkovsky's 'Stalker', Leonard Lowe's exaltations in Awakenings and the Last Judgement. In his biography of Nietzsche, Rudiger Safranski calls these ideas 'existential-pragmatic truths', which is, I think, a perfect term, in that these thoughts indeed allow us to evaluate our lives from an external, or existential, point of view.

02-08-2019  Emancipation
Today I finished reading White, the new book by Bret Easton Ellis. Although I agree with his analysis of the rise of politically correct discourse and the hypersensitive debates on social media, I couldn't help thinking of René Girard's The Scapegoat. After I'd read Girard, I realized succesful emancipation is basically protection against the deeply human scapegoat mechanism, and if one of its consequences is that some generations are raised as 'wussies', then I'd say, borrowing Ellis' vocabulary, 'so fucking what?' White is an interesting book mainly because it tries to answer the question whether emancipation can go too far and produce side-effects that are counterproductive. I guess the answer is yes.

01-08-2019  Twin Peaks
After years of friendly head-nodding and making promises to people who kept recommending it to me, I finally started watching the Twin Peaks-series last night. I've always been a fan of Lynch's films (especially Lost Highway) and the nightmarish atmosphere, dry dialogues and subtle erotic aesthetics that are so typical of Lynch's work gripped me right from the start. I thought it was funny that a series I'd had such high expectations for started with an ordinary murder case – like any old Baantjer-episode – yet wasn't in any way disappointing. I'm not sure if this is the power of Lynch or the power of murder.